İSLAM BİLİM ADAMLARI EBU'L-VEFÂ EL-BÛZCÂNÎ, İRAN, BUZGAN,940-998

İSLAM BİLİM ADAMLARI 
 
 
EBU'L-VEFÂ EL-BÛZCÂNÎ, İRAN, BUZGAN,940-998
 

 
El-Büzcani 940 yılında İran'da bulunan Buzgan kasabasında doğmuştur. Bu yüzden 'Ebû’l Vefa Buzcani' diye meşhur olmuş, 959 yılında Bağdat’a gitmiş, ölümüne kadar da orada bilimle meşgul olmuş, 998 yılında Bağdat’ta ölmüştür.
 
El-Büzcani Bağdat’ta devrin tanınmış âlimlerinin yanında tahsilini tamamlamış ve Bağdat’ta ders vermeye, matematik ve astronomi alanında araştırmalar yapmaya başlamıştır.
 
Bilim sahasında, matematik tahsili yapmış, özellikle trigonometri üzerinde çalışmalarını sürdürmüş, “mühendis” ve “hâsib” lakaplarıyla da tanınmıştır. Astronomi sahasında Ay’ın hareketleri üzerine çalışmalar yapmış, matematik ve astronomideki hizmetleriyle bilim tarihinde önemli bir yer tutmuştur.
El-Büzcani, Bu konuda görüşlerinden faydalanmak için Bîrûnî ve Ebû Ali el-Hubûbî ile irtibata geçmiş, bu sırada Bîrûnî’nin Hârizm’de, El-Büzcani Ebü’l-Vefâ’nın Bağdat’ta gözledikleri bir küsûf, güneş tutulma olayının rasat sonuçlarını karşılaştırmıştır. Bunun için de Bîrûnî bazı eserlerinde onun rasatlarından söz etmiştir.
 
El-Büzcani', yıldızların eğimlerinin kesin ve doğru bir şekilde ölçülebilmesi için bir duvar oktantı geliştirmiş, trigonometri çizelgelerinde hesaplamalar yaparak gelişmeleri için metotlar üretmiştir.  Küresel trigonometrideki bazı problemlerin çözümü için yeni yöntemler keşfetmiştir.
Astronomik gözlemler için sinüs ve tanjant değerlerini gösteren çizelgeleri on beşer dakikalık açı aralıklarıyla hesaplamıştır.
El-Büzcani, trigonometrinin altı esas oranı arasındaki trigonometrik ilişkileri ilk defa ortaya koymuştur. Bu oranlar günümüzde aynen kullanılmaktadır.
El-Büzcani’nin matematik tarihinde ortaya koyduğu ilk trigonometrik özdeşliklerden bazıları aşağıda verilmiştir.

Prof. Dr. Cahit Kurbanoğlu
16.12.2021